MAHMUT PAŞA (HOÇA MAHALLE) CAMİ
Hoça Mahalle semtinde, tek katlı bir ev şeklinde olan bir binadır. 1795 yılında Küstendil Sancağı mutasarrıfı olan Mehmet Tahir Paşa’nın oğlu ve Emin Paşa ile Sait Paşa’nın kardeşi Mahmut Paşa tarafından kurulmuştur. Prizren Mutasarrıfı olan babası Mehmet Tahir Paşa’nın ölümünden sonra boşanan bu göreve getirilen Mahmud Paşa 1809-1836 yılları arasında Prizren mutasarrıfı görevinde bulunmuştur. Sofya ve Niş valiliklerine de tayin edilen, Mora’daki savaşlara katılan, Semendere’de başlayan isyanları söndüren ve buradaki kiliseden söktürdüğü büyük bir çanı Prizren’e getirip kale surları üzerindeki saat kuleye taktıran Mahmut Paşa ardına birçok hayrat bırakmıştır. Prizren kalesinde eski camiyi temelden yeniden inşa ettirmiş, kadeşi Emin Pasşa ie birlikte Gazi Mehmet Paşa çifte hamamı hicri 1249 (miladi 1833) yılında tamir ettirmiş ve Cakova’da Mahmud Paşa camiinin inşa ettirmiştir. Mahmud Paşa Hoça mahalledeki camii hicri 1249 (miladi 1833) yılında yaptırmıştır. Caminin giriş kapsı üzerinde bulunan 1,16 x 0,27 m. büyüklüğündeki talik yazısıyla yazılmış iki sıralı mermer kitabe metni şöyledir:
Sahib-ul hayrat ve’l hasenat hala
Pürzerin Sancağı mutasarrıfı
MahmutmPaşa bin Tahir Paşa
Sene tis’i ve erbain ve mieteyn ve elf
1249
Bayır bir yerde kurulduğu için ön tarafı yüksektir, cami avlusuna dört sıra taş basamakla ve oradan son cemaat yerine de ayrıca dört sıra taş basamakla çıkılır. Cami binası 7 x 7,40 m. ölçütündedir.
Tavanı düz ve tahta kaplıdır. Çatısı dört yana akıntılı ve kiremit örtülüdür. Mihrabı duvar oyuğudur. Yanlarda 0,90 x 1,40 m. büyüklüğünde iki pencere bulunur. Mihrabın üstünde öküzgözü bir pencere vardır. Mihrabın sağ tarafında sekiz basamaktan ahşap yapılı minber sağ duvara yapışıktır. Üç sütun üzerinde oturan 2 metre derinliğinde, ahşap yapılı mahfile minareden çıkılır. Minareye cami içinden çıkılır.
Güney-batı tarafında 1989 yılında yapılmış 3 x 5,50 m. büyüklüğünde soğuk havalarda namaz kılmak için bir oda bulunur.
Son cemaat yeri örtülü ve duvarla sarılıdır. 7 x 2,30 m. olan son cemaat yerinin sol tarafında bölme ayrı bir namaz yeri vardır. Burası cami içiyle 0,90 x 1,40 m. büyüklüğündeki pencere ile bağlıdır. Son cemaat yerine iki kanatlı kapıdan girilir. Kapının her iki yanında birer pencere vardır.
Eskisi yıkılarak yerine 2006 yılında inşa edilen cami
Caminin avlusu beton döşemelidir. Sol tarafta mermer olan eski bir musallat taşı bulunur. Sağ tarafta yeni yapılmış aptes çeşmeleri vardır.
1973/74 yıllarında İslam Biluşa Caminin bugünkü çatısını ve minaresini tamir ettirmiş. Önceleri cami kubbeli, minare dikdörtgen şeklinde ve dört penceresi olan şerefesi örtülüydü. Cami kubbesi çökünce yerine çatı yapılmış, eski minare yerine yeni minare yapılmıştır.
2003 yılında cami yıktırılarak yerine yeni bir cami inşaatı başlamıştır. İnşaatı tamamlanan yeni cami 2006 yılında hizmete açılmıştır.
HACI RAMADAN (KÖRAĞA) CAMİİ
Halkın Çoraga” olarak adlandırdığı Hacı Ramadan camii Prizren deresinin sağ tarafında aynı adı taşıyan mahallede dört yolun güneydoğu köşesinde bulunur. Birçok tamir gören caminin Hacı Ramadan tarafından inşa edildiği rivayeti yaygındır. Hacı Ramadan ile ilgili bir rivayet de şöyle geçer: Hacı Ramadan Prizren’in zenginlerinden biriymiş. Evinde hizmetçileri varmış. Hizmetçiler Hacı Ramadan’ın altınlarını çalmak için bir plan kurmuşlar. Bunu hisseden Hacı Ramadan Sokak ve ev kapısının kapalı olduğu yanıtını hizmetçilerden almadan gece uykusuna gitmezmiş. Oysa hizmetçiler planlaştırdıkları gibi bir gece sokak ve ev kapsını açık bırakırlar ve ev ağasına kapıların kapalı olduklarını söylerler. Ev içine giren hırsızlar altınları çalmak için Hacı Ramadan’ı öldürmüşler ve Hacı Ramadan inşa ettiği caminin bahçesinde gömülmüştür. Ama camide yapılan tamirler sırasında cami bahçesinde buluna bütün mezarlar yerle bir edilip kitabeli mezar taşları parçalanıp çöplüğe atılmıştır. Caminin kurucusu hayırsever hacı Ramadan’ın da mezarı ve mezarındaki kitabeli baş taşı bu olaylar sırasında nasibini almıştır. Elimize geçen kırılmış mezar taşlarının parçasından sağlıklı bir bilgi edinmek mümkün değil.
1992 yılında cami binasının içini badana yapan badanacının anlattıklarına göre mahfilin altındaki mensura bölümünde süslemeler döküldüğü için orayı da bir tekmil badana yapması istenmiş. Süslemelerin üzerini yağlarken bitki motifleri arasında bir kitabeye rastlamış. Bu süslemenin kopyasını çizdikten sonra üzerini boya ile kapladığını ve kopyaladığı Osmanlıca yazı ve tarihi okuttuğu zaman cami inşaatının 28.02.1796 yılında tamamlanıp hizmete açıldığı yazıldığını söylemesine rağmen böyle bir belge elimize geçmediği için bunu sadece bu çalışmaya kaydetmeye uygun bulduk. Caminin hangi yıllarda kurulduğunu gösteren yazılı bir belge henüz elimize geçmediğinden dolayı kesin kuruluş tarihini söyleyemiyoruz. Ancak 1870 yılında Mehmed Tahir Efendinin yazdığı menkıbelerinde ve Hacı Ramadan mahallesinin bu tarihte de kayıtlarda geçmesi caminin bu tarihten önce kurulduğunu gösteriyor.
Dıştan iki katlı Prizren evini andıran basit bir binadan oluşan caminin ahşap çatısı dört tarafa akıntılıdır. Çatı kiremit örtülüdür. Duvarlar kerpiç ve hatılla yapılıdır. Cami binasına avludan üstü kemerli olan çift kınadlı tahta yapılı kapıdan girilir. Sol tarafta cami içine bakan bir pencere bulunur. Odanın karşı tarafında sonradan yapılmış dört lüleli abtes çeşmeleri vardır. Bu bölümün ve odanın üstünde avludan merdivenlerle çıkılan ve kadınların namaz için kullandıkları bir oda bulunur. Bu bölümden caminin içine yanları ve üstü kesme yaştan yapılmış çift Kanatlı ahşap kapı ile kapanan kapıdan girilir. Kapı girişinin üstü kemerlidir. Cami binasının sağ tarafındaki kapıcıktan kesme taştan yapılmış ve basit bir şerefesi bulunan 16 köşeli minareye çıkılır. Üç ahşap sütun üzerinde duran mahfile ahşap merdivenlerden çıkılır. Kıble tarafında mahfil ahşap parmaklı korkuluktan oluşmuştur. Parmaklığın altında ve sütunların üzerinde duran çatı ağacı üzerinde boyayla yaprak dolu dal çizilidir.
Ramadanağa (Körağa) Camii ve Çeşmesi
Kıble duvarındaki mihrap duvar oymasıyla meydana gelmiştir. Yan çember olan üstü faredişi işlemedir. Üstünde yuvarlak bir pencere bulunur. Pencere altı köşeli bir çerçeve içine alınmış renkli cam ile kaplıdır. Mihrabın sol tarafında bir, kuzeybatı duvarında iki, güneydoğu duvar tarafında bir ve güneybatı tarafında bir olmak üzere beş penceresi vardır. Caminin iç duvarları sıvalı ve kireçlidir. Mihrabın sağ tarafında duvara dayalı ahşap işli ve sarı renkle boyalı minber bulunur. Tavan düz ve tahta ile kaplıdır.
Kıble duvarına dayalı, mihrap yüksekliğinde kutusu ahşap işli ve süslemeli olan bir ayak saat vardır. Saat kapağında kırmızı, sarı, beyaz –sarı ve yeşil renklerle çizilmiş bir gül resmi canlılığını korumaktadır.
Cami haziresinde önceleri bulunan kabirlerden tek bir mezar taşı bile korunmamıştır. Ancak 1995 yılının temmuz ayında cami binasının onarımına başlanıldığı zaman birkaç mezar taşından kalan parçalar meydana çıkmıştır. Ama bu taş parçalarında her hangi bir tarihe rastlanmamıştır.
1995 tarihinde yapılan onarım sırasında varolan cami binasının ve revakın dış duvarlarına yapışık yeni duvar inşa edilmiş ve eski cami binası sökülerek daha geniş ve tamamen yeni bir cami binası meydana gelmiştir. Böylece 6,80 x 8,00 m. ölçülerinde olan cami 8,20 x 13,30 metre boyutuna kavuşmuştur. Mahfil ve devamındaki oda kısmı ise 8,20 x 5,00 metre olmuştur. Bu tamir sırasında son cemaat yeri cami binası içine alındığı için, cami binasına 3 metre eninde yeni bir ekleme yapılarak son cemaat yeri meydana getirilmiştir. Önceleri cami binası olan kapının kesme taşları eski şeklinde örülerek son cemaat bölümüne götüren kapı oluşturulmuştur. Söveleri de kesme taştan olan kapının kemer altında yerleştirilen tahtada caminin kuruluş tarih tahmini olan hicri 1272 ve miladi 1855 ve bu onarım tarihi olan H.1416 miladi 1995 ve miladi tarihi ve caminin ilk kurucusu Hacı Ramadan’ın adı oyularak yazılmıştır.
Cami avlusu iki bile sokak tarafında pencereleri demir parmaklı olan duvarla sarılıdır. Camini arsasının doğu ve güneydoğu tarafı ise evlerle çevrilmiştir. Cami avlusuna götüren sokak kapsının söveleri kesme taştan ve kemerlidir. Kapı üstü verandadır – sundurmadır. Kapının sokak girişinin sol tarafında kesme taştan yapılmış kesme taşlı ve içi oyuk tek parça süt beyaz mermer kurnalı Hacı Ramadan’ın diğer bir hayrat eserinden çeşme bulunur.
Kayaya oyulmuş sonsuzluğun tasviri
AHMET BEY CAMİ
Ahmet Bey Camii tabakçılar iş hanının yakınlığında, bugün Tabakhane olarak bilinen mahallede, halkın Tabakhane Camii olarak da adlandırdığı küçük bir binadır. Caminin kurucusu ve kuruluş tarihi ile ilgili bugüne kadar yazılı bir evrak elimize geçmemiştir. Cami haziresinde kabirlerin varolduğunu gösteren izler varsa da nişan taşları parçalar halinde kırılarak dağılmış ve toplanan parçalarda ki yazı bölümlerinden şimdilik bari tarih veya kimlik açısından bir şey söylesek de kesin olamaz. Sadece mermer olan bir mezar taşında kimliğini tespit edemediğimiz meçhul olan merhumun Hicri 1283 Miladi 1863 yılında öldüğünü öğrenebildik. Bu mezar taşından kalan parça cami haziresinde gömülmüş olan meçhul merhuma ait ise Ahmed Bey olarak bilinen caminin bu yıldan önce varolduğunu söylemek mümkündür. Caminin Ahmed Bey olarak bilindiğinden yola çıkarak kimliğini henüz tespit edemediğimiz Ahmed adında bir bey tarafından kurulmuş olabilir. Prizren’de Emin Paşa Medresesi müderrisi ve Prizren sancağının müftüsü olan Mehmet Tahir’in 1874 yılında yazdığı “Menkıbeler” elyazması eserinde de Ahmed Bey camiinden söz edilmektedir ve caminin Ahmed Bey tarafından yaptırıldığı belirtilmiştir. Prizren tarihiyle ilgilenen ve birçok caminin tarihini, kişilerin hayat öyküsünü yazan Mehmet Tahir’in cami ve banisi hakkında başka bilgi vermediği için caminin Ahmet Bey tarafından kurulduğu henüz kesinlik kazanmamıştır. Ahmet Bey ondan çok önce kurulmuş olan bu camiyi onarmış olabilir. Bilinen bir şey varsa o da Ahmed Beyin, Mehmet Tahir efendiden önce yaşadığıdır.
Cami Horasanlı Kutup Musa efendinin yattığı türbe binasının bitişiğinde ve XVI. Yüzyıl başlarında kurulmuş olan Sinani Tekkesinin avlusunda bulunuyor. Tekkenin çatısı çökmüş olan semahanesinin yapımında kullanılan malzeme caminin yapımında kullanan malzeme ve inşaat tekniği benzerdir. Cami duvarları 90 sm. kalınlığındadır, kerpiç ve hatıllarla yapılmıştır. Kalın duvarların üzerinde ahşap çatı oturmaktadır. Kiremitle örtülü olan çatının – kumlun akışı dört yönlüdür. Buna göre caminin XVI. Yüzyıl başlarında mescit olarak inşa edildiğini gösteren ipuçları vardır. Caminin minaresi ise kare şeklindeki kesme taşlardan yapılıdır. Bu durum minaresin sonraları mescit duvarına bitişil yapıldığına bir işarettir.
Caminin içi 7×7 metre ölçüsündedir. Kıble duvarının ortasında mihrap duvar oyuğudur. Mihrabın iki tarafında üste iki pencere vardır. Doğu cephe duvarında alta sağda iki pencere ve bu pencerelerin ortasında küçük bir pencere vardır. Kuzey cephe duvarında ise alta iki pencere üste üç pencere bulunur. Sağır kemerli olan üst pencereler 70 x120 sm. dikdörtgen şeklinde, alta ki pencereler 110×120 sm ölçüsündedirler. Batı duvara bitişik ahşap yapılı basit minber bulunur. Caminin içten üst kısmı tahta kaplı düz bir tavandır. Yerden tavana kadar yükseklik 4,50 metredir. Kadın mahfili dört ahşap direk üstünde durur ve mahfile cami içinde kapıcığı bulunan minareden çıkılır.
Minare caminin sağ tarafındadır ve basit şerefelidir. Yüksekliği Prizrendeki minarelerin orantısına uygundur. Minare yüksekliği yerden cami çatısının tepesi arasındaki yükseklikten bir kere daha yüksektir. Sadece 1989 yılında minarenin dıştan sıvalanarak tamir görmesi sırasında kurşun kaplı kapağı alüminyum teneke ile kaplanarak aşırı yüksek ve sivri yapılmıştır. Minarenin bu kapak şekli Prizren camilerinde egemen olan geleneksel orantıyı bozmaktadır. Minarenin kaidesi dört köşelidir, gövdesi yuvarlaktır. Tepesinde aylı ve üç yuvarlaklı metal âlem bulunur. Mermerden yapılmış eski alem cami avlusunda duruyor.
Kapalı olan son cemaat yeri cami binası ile aynı çatı altındadır. Son cemaat yerinin önceleri açık olduğu ve çatısı on ahşap direk üzerinde durduğu, sonraları direkler arasında yapılan yalım kat duvarlardan bellidir. Son cemaat yeri minarenin kaidesi genişliğini de içine almaktadır ve ortasında cami içinde tek giriş olan ahşap yapılı iki kanatlı kapı bulunur. Kapının sol tarafında son cemaat yerine ait duvar oyuğu olan bir mihrap vardır. Sol tarafta kuzey-doğu köşede abteslik çeşmeleri yapılmıştır. 1997 yılında cemaat tarafından son cemaat yerinin üstü de namaz kılmak için yapılmış ve duvarda açılan iki metre genişliğinde üstü kemerli bir açıklıkla mahfil ile bağlanmıştır.
Caminin etrafında avlu vardır. Doğu taraftaki avluda kabirlerin olduğuna işaret veren tümsekler ve parçalanmış mezar taşları ispattır. Avlu etrafındaki komşu binalarla sarılıdır. Kuzey tarafında sokak duvarı ise 35 yıl önce geçici bir dönem için kurulmuş olan montaj dükkânlarla sarılıdır. Caminin avlusuna götüren kapının sol tarafındaki ikinci dükkân 4 m derinliğinde ve 4 m. genişliğinde cami avlusuna girmiş ve duvarları beton briket olan ek bir binadır. Yanında abdesane bulunur.
Sokaktan giriş kapı boşluğunun söveleri ve kemeri kesme taştır. Kapı üstü kiremit örtülü verandadır.
150 kişilik bir cami olmasına rağmen Bayram ve Cuma namazlarında üç defa daha kalabalık bir cemaati içine almaktadır.
2009 yılı başlarında caminin sokak duvarına bitişik kurulmuş barakaların çekilmesiyle, caminin sokak duvarı yeniden yapılmış, cami binasında tadilat yapılmış, abtes çeşmeleri mahfile çıkaran merdivenlerin altına taşınmıştır.
Ahmet Bey Camii kabristanjında sökülen mezsarlardan kalanlar
Altay Suroy Recepoğlu
