10 Ağustos 1389 Salı günü (hicrî 16 Şaban 791) şehit edilen Sultan Murad Hüdâvendigâr’ın naaşı tahnid edilerek, Yıldırım Bayezıd tarafından Bursa Çekirge’de inşa ettirilen türbesine defnedilmiştir. İç organları ise, vefat ettiği yerde, oğlu Yıldırım Bayezıd tarafından inşa ettirilen ilk türbeye gömülmüştür.
Kosova, tamamen Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra, türbenin etrafına Müslüman halk yerleştirilir ve bunlar vergiden muaf tutulur. Türbe, ilk olarak Sadrazam Melek Ahmed Paşa’nın Rumeli Beylerbeyliği döneminde, 17.yüzyılın ikinci yarısında geniş çaplı bir onarımdan geçmiştir. 1660 yılına doğru Evliya Çelebi, Sadrazam Melek Ahmed Paşa’nın yanında olarak türbeyi ziyaret ettiklerinde, türbenin bakımsız ve harabe durumunu görürler. Evliya Çelebi’nin tavsiyesi üzerine Melek Ahmed Paşa civardaki Müslüman halkına iki kese kuruş (1000 akçe) vermiş, bir hafta içinde, yüksek bir duvarla büyük bir kapı yaptırtmış ve yüzlerce çeşit meyve fidanı diktirtmiştir. Ayrıca bir kuyu açılmış, türbeye bakmak için ailesiyle burada oturacak olan bir türbedar ve yeni kurulan vakfı denetlemek için civardaki yerlerde bulunan ileri gelen kişilerde nâzır olarak atanmışlardır.
1848 yılında türbe esaslı bir şekilde onarılmış ve Sultan Abdülmecid (1839-1861)’in bir beratı ile aslen Buharalı olan Hacı Ali 300 kuruş maaşla türbedar olarak atanmıştır. 1859 yılında, türbenin haziresinin güneybatı köşesine, vefat eden Silistre Ordu kumandanı Rifat Paşa defnedilmiştir.
Meşhed-i Hüdâvendigâr Türbesi’ni ziyaret edenlerin dinlenme ve barınmalarını sağlamak amacıyla Sultan II.Abdülhamid’in vermiş olduğu emir üzerine ‘Selamlık Binası’, 1896 yılında tamamlanmıştır. Ayrıca türbenin bitişiğinde bir camii yapılması için Priştine sancağı mutasarrıfı Mustafa Rükneddin Bey’in, II.Abdülhamid’in iradesini elde etmek için yetkili mercilere başvurmuşsa da müsaade alamadığı anlaşılmaktadır.
Yakovalı Ali Hacı tarafından 1898’de Türbenin arkasında, Selamlık binası avlusunda yer alan çeşme, inşa ettirilmiştir. 1903 yılında da Kosova Valisi Hafız Mehmed Paşa türbenin giriş kapısı yanına defnedilmiştir. 1906 yılında ise I.Murad türbesiyle bitişiğinde bulunan ‘Selamlık Binası’nın 28.065 kuruş sarfiyle onarımı yapılmış ve II.Abdülhamid’in tahta çıktığı 1 Eylül tarihinde törenle açılmıştır.
Türbe daha sonra, 1909 tarihli tamir kitabesinden de anlaşıldığı üzere, Sultan Reşad’ın 16 Haziran 1911’deki Kosova’yı ziyareti sırasında onarımdan geçmiştir. Türbede top atışları ile karşılanan Sultan, Balkanların Kâbe’si sayılan Meşhed-i Hüdâvendigâr’ı ziyaret eder.
Ziyaretten önce Kosova Ovası’nda 20 bin veya 100bin kişi olarak tahmin edilen kalabalık bir toplulukla namaz kılınmış, özel olarak yapılan minberde Manastırlı İsmail Hakkı Efendi vaaz vermiş ve padişah beyannamesi okunmuştur. Ziyaret dolayısıyla türbe onarılmış, avlusu kesme taşla döşenmiş, türbe avlu girişinin hemen arkasında, duvara bitişik olarak yeni bir çeşme yaptırılmış, ve avluya Reşadiye Medresesi’nin temeli atılmıştır.
Türbenin onarımına başlanıldığı 1911 yılında Kosova bölgesinin ileri gelenleri, Sultan Murad’ın şehid edildiği günün, millî gün olarak ilan edilmesi ve her yıl bütün Osmanlılar tarafından bu tarihte türbenin ziyaret edilmesini sağlamak için girişimde bulunmuşlardı. Ancak, bir yıl sonra çıkan Balkan Savaşı, bu girişimin gerçekleşmesini engellemiştir.
1912 yılında meydana gelen Balkan Savaşı’ndan sonra türbenin bakımını Sırbistan Hükümeti üzerine alır. 14 Mart 1914 tarihinde İstanbul’da Türkiye ve Sırbistan arasında imzalanan barış antlaşmasının 10.maddesi gereğince, türbenin bakımı ve onunla ilgili masraflar, Türk Hükümeti tarafından karşılanacaktır. Ancak, 1.Dünya Savaşı patlak verince, İstanbul Antlaşması da yürürlükten kaldırılır. 1.Dünya Savaşı sırasında olduğu gibi, 2.Dünya Savaşı sırasında da işgal kuvvetleri tarafından türbede bulunan bütün eşyalar yağmalanır. Türbe, 2.Dünya Savaşı’ndan sonra Yugoslavya Devleti tarafından himaye altına alınmış ve 1960-1961 yıllarında esaslı bir şekilde onarılmıştır. 1992 yılında da T.C. Kültür Bakanlığı tarafından kısmî bir onarım yapılmış; 2005 yılında benim de dahil olduğum kapsamlı bir restorasyon çalışması gerçekleştirilmiştir.
Dr. Neval Konuk Halaçoğlu
Öğr. Gör.
